Λίγη χολή, έτσι, για το καλό

Μια κριτική μπορεί να είναι αναλυτική, μπορεί να είναι και τηλεγραφική. Στην πρώτη περίπτωση, αυτός που την εκφέρει έχει όλο το χρόνο (καταβάλλοντας την ανάλογη προσπάθεια) να τεκμηριώσει την άποψή του για το έργο τέχνης (θετική ή αρνητική) και να πείσει (ή και όχι, ενδεχομένως) τον αναγνώστη για την αξία της κρίσης του.

Σε περίπτωση που είναι τηλεγραφική (όπως προτάσσει, δυστυχώς, η εποχή), μια θετική κρίση, είτε διατυπωμένη με υποκειμενικό τρόπο είτε προβάλλοντας αξιώσεις αντικειμενικότητας, δεν δημιουργεί πρόβλημα. Μπορεί κανείς είτε να την αποδεχτεί ως έχει είτε να την προσπεράσει.

Όταν όμως η κριτική είναι και τηλεγραφική και αρνητική, τότε η διατύπωση παίζει πολύ μεγάλο ρόλο. Το να πεις «το Χ έργο τέχνης δεν μου αρέσει», δηλαδή το να εκφέρεις μια υποκειμενική γνώμη, είτε με λεπτομέρειες είτε όχι, είναι αναφαίρετο δικαίωμά σου, γιατί μιλάς για τη σχέση που ανέπτυξες (ή απέτυχες να αναπτύξεις) εσύ ο ίδιος με το έργο τέχνης. Όταν όμως λες «το Χ έργο τέχνης είναι κακό», τότε επιδιώκεις να τυλίξεις τα λόγια σου σε μια αύρα αντικειμενικότητας, σαν να θέλεις να αποτελέσουν μια ευρέως αποδεκτή αλήθεια η οποία στο εξής θα χαρακτηρίζει το ίδιο το έργο τέχνης. Και αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να γίνει τηλεγραφικά.

Σαν παράδειγμα, ας πάρουμε το έργο του Κριστόφ Πεντερέτσκι «Θρηνωδία για τα θύματα της Χιροσίμα». Ένας ακροατής μη εξοικειωμένος με τη σύγχρονη μουσική (που δεν είναι έγκλημα, βέβαια — δεν είναι κανείς υποχρεωμένος να πίνει καθημερινά νερό στο όνομα του Βέμπερν ή του Στοκχάουζεν) θα το θεωρήσει, πιθανότατα, μια αφόρητη κακοφωνία. Και καθώς το διαδίκτυο του δίνει βήμα να εκφράσει την άποψή του δημόσια, πιθανότατα θα το κάνει, όπως δικαιούται. Εδώ όμως έρχεται η ρήση του Βολταίρου (μάλλον): «η μεγάλη δύναμη συνοδεύεται από μεγάλη ευθύνη». Όταν έχεις τη δύναμη να επηρεάσεις τους άλλους, πρέπει να προσέχεις τι λες. Αν γράψεις για το έργο του Πεντερέτσκι, για παράδειγμα, ότι «είναι μια αφόρητη κακοφωνία, ένα ηχητικό παραλήρημα, μια δηθενιά χωρίς λόγο ύπαρξης», τότε στα μάτια ενός ανθρώπου εξοικειωμένου με τη σύγχρονη μουσική και με τον συγκεκριμένο συνθέτη θα φανείς απλά αδαής και ξιπασμένος, αλλά μπορεί ένας άλλος άνθρωπος που θα είχε, ίσως, τη διάθεση να ακούσει και να προσπαθήσει να καταλάβει το έργο, να μην το κάνει — εξαιτίας σου. Θα ήταν, άραγε, τόσο δύσκολο να γράψεις «το έργο του Πεντερέτσκι δεν με άγγιξε», ή «δεν είναι του γούστου μου αυτό το μουσικό ύφος»; Ναι, μάλλον θα ήταν, γιατί θα σήμαινε πως θα ήσουν ικανός να ξεπεράσεις το αίσθημα κατωτερότητας που πιθανότατα σου δημιουργήθηκε από το γεγονός ότι ένα έργο τέχνης αποδείχθηκε αδιαπέραστο απέναντι στην διεισδυτική (έτσι πίστευες) ματιά σου.

Να το ξαναπώ: κανένα έργο τέχνης δεν μπορεί να αρέσει σε όλους, γιατί κανένα έργο τέχνης δεν απευθύνεται σε όλους. Αλλά να προσέχουμε και τι λέμε, ε;