Το έπος των Μεταβαρόνων

[Πρώτη δημοσίευση: περιοδικό The Zone, τ. 5, Σεπτέμβριος 2013, σελ. 18. Μπορείτε να κατεβάσετε ολόκληρο το τεύχος σε μορφή pdf.]

 

Γιώργος Κυριαζής

Το έπος των Μεταβαρόνων

[Δήλωση αποποίησης ευθυνών: Το κείμενο που ακολουθεί περιέχει σημαντικά στοιχεία της πλοκής του Έπους των Μεταβαρόνων. Αν δεν έχετε διαβάσει το κόμικ και σκοπεύετε να το κάνετε, και αν θεωρείτε την αίσθηση της έκπληξης απέναντι στις ανατροπές της αφήγησης απαραίτητη σαν το ποσοστό οξυγόνου στην ατμόσφαιρα, καλό θα είναι να μην προχωρήσετε παρακάτω, γιατί θα με βρίζετε, και θα έχετε δίκιο. Αν, πάλι, σκέφτεστε ότι τα εκπληκτικά σκίτσα του Χιμένες και ο τρόπος με τον οποίο εκτυλίσσεται η ιστορία του Χοδορόφσκι θα σας απορροφήσουν τόσο που θα ξεχάσετε ό,τι έχετε διαβάσει εδώ για την πλοκή, και πάλι θα έχετε δίκιο, επομένως μπορείτε άφοβα να συνεχίσετε την ανάγνωση. Άλλωστε, σε κάποιες ανατροπές δεν θα αναφερθώ καν, και σας υπόσχομαι ότι δεν θα αποκαλύψω το συγκλονιστικό τέλος.]

 
Πρόλογος

Το Έπος των Μεταβαρόνων (πρωτότυπος τίτλος: The Metabarons, ή The Saga of the Meta-Barons) είναι ένα επικό κόμικ επιστημονικής φαντασίας που πραγματεύεται την αρχή και το τέλος της δυναστείας των Μεταβαρόνων. Το σενάριο είναι του Γαλλοχιλιανού Αλεχάντρο Χοδορόφσκι (Alejandro Jodorowsky), και τα σκίτσα του Αργεντίνου Χουάν Χιμένες (Juan Giménez), και το κόμικ εκδόθηκε σε συνέχειες από το 1992 μέχρι το 2003. Η αφετηρία αυτής της ιστορίας βρίσκεται σε ένα παλιότερο κόμικ του Χοδορόφσκι, στο Ινκάλ (The Incal), που γράφτηκε την περίοδο 1981-1989 με σκιτσογράφο τον Μέμπιους (Moebius) και είναι επηρεασμένο από το μυθιστόρημα Dune του Φρανκ Χέρμπερτ, το οποίο ο Χοδορόφσκι και ο Μέμπιους είχαν προσπαθήσει να μεταφέρουν στη μεγάλη οθόνη (σχέδιο που όμως ναυάγησε). Εκεί εμφανίζεται για πρώτη φορά ο Ανώνυμος Μεταβαρόνος (ο πέμπτος και τελευταίος της Δυναστείας), και το Έπος των Μεταβαρόνων που ακολούθησε είναι κατά μεγάλο μέρος η εξιστόρηση της προέλευσης αυτού του ήρωα, εμβαθύνοντας παράλληλα με εντυπωσιακό τρόπο στο σύμπαν που είχε δημιουργήσει στο Ινκάλ η φαντασία του Χοδορόφσκι.

 

1. Πλοκή

Ας κάνουμε πρώτα μια μικρή εισαγωγική σύνοψη της ιστορίας.
Περιμένοντας το αφεντικό τους, τον Ανώνυμο Μεταβαρόνο, να επιστρέψει, το ρομπότ Τόντο αφηγείται στο ρομπότ Λόθαρ την ιστορία των Μεταβαρόνων. Όλα ξεκινούν από τη φυλή των Κάστακα, οι οποίοι ζουν σ’ έναν μικρό πλανήτη όπου επεξεργάζονται μάρμαρο, και κατέχουν ένα μυστικό που τους επιτρέπει να καταργούν την επίδραση της βαρύτητας πάνω στην ύλη. Εξαιτίας ενός ατυχήματος, και για να σώσουν τη ζωή ενός μέλους της οικογένειας, του Όθωνα, το μυστικό τους αποκαλύπτεται, και όλες οι δυνάμεις του γαλαξία επιτίθενται στον πλανήτη των Κάστακα. Ο Όθων, μόνος επιζών μαζί με το γιο του, τον Μπάρι, σκοτώνει όλους τους αντιπάλους και έρχεται σε συμφωνία με τον Αυτοκράτορα, ο οποίος δίνει σε αυτόν και τους απογόνους του τον μοναδικό τίτλο του Μεταβαρόνου. Μετά από μια σειρά τραγικών γεγονότων, όπου ο γιος του πεθαίνει, ο Όθων δημιουργεί μια νέα γενιά όπλων και βιονικών εμφυτευμάτων, και γίνεται ένας σκληρός και ανελέητος μοναχικός πολεμιστής. Θέλει όμως να συνεχίσει τη Δυναστεία των Μεταβαρόνων, κι έτσι, όταν γνωρίζει την Ονοράτα, κάνει μαζί της ένα παιδί, ονόματι Άγκναρ, το οποίο γεννιέται ερμαφρόδιτο ― ηθελημένα, λόγω μιας συνωμοσίας που έχει εξυφανθεί εν αγνοία του. Το παιδί μεγαλώνει και αποδεικνύει στον πατέρα του ότι είναι άξιο να τον διαδεχτεί. Ο Όθων εκπαιδεύει τον Άγκναρ, και στο τέλος του ζητάει να αποδείξει την αξία του σκοτώνοντάς τον σε μια μεταξύ τους μονομαχία. Αργότερα ο Άγκναρ ερωτεύεται την Όντα, αλλά είναι υποχρεωμένος να την παραδώσει στις μάγισσες Σάμπντα-Ουντ. Παριστάνει πως δέχεται και καταφέρνει να τις ξεγελάσει, αλλά στην τελική μάχη η Όντα χάνει το πνεύμα της και μένει ένα άβουλο σώμα. Εκεί που έχει πλέον απελπιστεί και σκέφτεται να αυτοκτονήσει, εμφανίζεται ξανά η μητέρα του, η Ονοράτα, την οποία νόμιζε νεκρή. Η Ονοράτα θεραπεύει με κάποιον τρόπο την Όντα, αλλά εξαντλείται και απομονώνεται για αρκετά χρόνια «για να συνέλθει». Ο Άγκναρ και η Όντα κάνουν ένα παιδί. Λίγο μετά, αποδεικνύεται ότι το πνεύμα της Ονοράτα έχει μπει στο σώμα της Όντα. Ο Άγκναρ, οργισμένος, προσπαθεί να σκοτώσει το παιδί του, και του διαλύει το κεφάλι, αλλά η Όντα τού τοποθετεί ένα μηχανικό κεφάλι, και γι’ αυτό το παιδί παίρνει το όνομα Ατσαλοκέφαλος. Ο Άγκναρ αποκηρύσσει το παιδί του, κι έτσι την εκπαίδευση του Ατσαλοκέφαλου την αναλαμβάνει η Ονοράτα/Όντα. Στο μεταξύ ο Άγκναρ, που πριν γίνουν όλα αυτά είχε αποφασίσει να πάψει να είναι πολεμιστής και να τερματίσει την παράδοση των Μεταβαρόνων, αλλάζει γνώμη, γίνεται ένας σκληροτράχηλος μισθοφόρος και σκορπίζει παντού τον τρόμο. Όταν κάποια στιγμή προσφέρει τις υπηρεσίες του σε μια φυλή εχθρική προς τους ανθρώπους, εμφανίζεται ως υπερασπιστής των ανθρώπων ο γιος του, ο Ατσαλοκέφαλος. Στη μεταξύ τους μάχη ο γιος νικά τον πατέρα με ανέντιμο τρόπο, δείχνοντας ότι έχει χάσει κάθε ίχνος ανθρωπιάς. Η μητέρα του τον αποκηρύσσει, και επιλέγει να πεθάνει μαζί με τον Άγκναρ. Ο Ατσαλοκέφαλος γίνεται ένας άκαρδος εκτελεστής που το μόνο που θέλει είναι να τον τιμούν, αλλά μετά από ένα επεισόδιο με την Δόνια Βιθέντα, κόρη κάποιου ευγενή που δολοφόνησε, αποφασίζει ότι πρέπει να μάθει τι είναι ο έρωτας. Ενώνεται με το κεφάλι ενός ποιητή, και γίνεται ο ποιητής-πολεμιστής Μέλμοθ. Ο Μέλμοθ ερωτεύεται την Δόνια Βιθέντα, και το ίδιο κι εκείνη. Μετά από ένα πλήθος τραγικών γεγονότων, το κεφάλι του ποιητή καταστρέφεται, και ο Μέλμοθ γίνεται ξανά Ατσαλοκέφαλος. Μετά από πολλά ακόμη τραγικά γεγονότα, η Δόνια Βιθέντα γεννά την Αγκόρα, η οποία ουσιαστικά είναι ένα κορίτσι με εγκέφαλο αγοριού. Στα 16 της, η Αγκόρα (που εν τω μεταξύ έχει αποκτήσει εξωτερική εμφάνιση αγοριού) μονομαχεί με τον Ατσαλοκέφαλο (που εν τω μεταξύ έχει αντικαταστήσει όλα του τα μέλη και τα όργανα με ρομποτικά) για να γίνει ο επόμενος Μεταβαρόνος. Καθώς η Αγκόρα συνειδητοποιεί ότι δεν μπορεί να νικήσει ένα μεταλλικό ρομπότ με μόνο όπλο ένα σπαθί, ξεγελά τον Ατσαλοκέφαλο, τον παγώνει και τον πετά στο διάστημα. Αφού το επόμενο διάστημα σκοτώσει αναρίθμητους αντιπάλους, η Αγκόρα αποφασίζει ότι πρέπει να κάνει παιδί και, επειδή δεν υπάρχει περίπτωση να αφήσει κάποιον άλλο να διεισδύσει μέσα της, παίρνει γενετικό υλικό από τον (αρσενικό, θυμίζω) εγκέφαλό της και αυτογονιμοποιείται. Έτσι γεννιέται ο τελευταίος, ανώνυμος, Μεταβαρόνος, ο οποίος τη στιγμή της νίκης του, όταν δηλαδή σκοτώνει την Αγκόρα στη μεταξύ τους μονομαχία, ορκίζεται ότι δεν θα αποκτήσει ποτέ παιδί.
Η σύνοψη τελειώνει εδώ· το κόμικ, όμως, όχι.

 
2. Θέματα και τεχνικές

 

Κάθε μεγάλο έργο τέχνης, όσο ρηξικέλευθο κι αν είναι (ή φιλοδοξεί να είναι), πατάει γερά σε αφηγηματική παράδοση αιώνων. Ναι, σωστά καταλάβατε, θεωρώ το Έπος των Μεταβαρόνων μεγάλο έργο τέχνης· γι’ αυτό, άλλωστε, θέλησα να γράψω αυτό εδώ το κείμενο για το ZONE. Οι ήρωες αυτής της ιστορίας, παρότι διαθέτουν (κάποιοι, τουλάχιστον) υπερφυσικές δυνάμεις, δεν έχουν καμιά σχέση με τους υπερήρωες του σύμπαντος της Marvel, ή της DC Comics. Αντίθετα, έχουν μια τραγική και πολύ ανθρώπινη διάσταση η οποία παραπέμπει απευθείας στην αρχαία τραγωδία. Κάνουν σπουδαίες ή φρικώδεις πράξεις, μεγάλα κατορθώματα ή εγκλήματα, αλλά διακατέχονται από ισχυρά ανθρώπινα πάθη. Ο έρωτας, η οργή, η εκδίκηση, η μεταμέλεια, η φιλοδοξία, το έλεος, είναι οι κινητήριες δυνάμεις τους μέσα σε ένα σύμπαν γεμάτο από συνωμοσίες και από το ατέρμονο κυνήγι του πλούτου και της εξουσίας. Αυτό από μόνο του βοηθά στην τόσο απαραίτητη αίσθηση αληθοφάνειας που πρέπει να συνοδεύει κάθε αφήγηση, και βοηθά στην εξίσου απαραίτητη (τουλάχιστον στο πλαίσιο της επιστημονικής φαντασίας) υπέρβαση της δυσπιστίας από τη μεριά του αναγνώστη, έτσι ώστε να μπορεί να αποδεχτεί τα απίθανα που συμβαίνουν και τις συνεχείς ανατροπές.

 
2.1. Έπος και τραγωδία

 
Έτσι, οι ήρωες (οι πέντε Μεταβαρόνοι) παρουσιάζονται ως ακαταμάχητοι, ανίκητοι πολεμιστές με φοβερή ισχύ, πάνω από τα ανθρώπινα μέτρα, όπως ας πούμε ο Ξέρξης στους Πέρσες του Αισχύλου, ενώ τουλάχιστον ένας απ’ αυτούς (ο τρίτος Μεταβαρόνος, ο Ατσαλοκέφαλος) διαπράττει ύβρη όταν ανακηρύσσει τον εαυτό του τον ισχυρότερο Μεταβαρόνο που υπήρξε ποτέ και παραβαίνοντας τους κανόνες της μονομαχίας (με το να κάνει ολόκληρο το σώμα του μεταλλικό και αδιαπέραστο από σπαθί) προσπαθεί να σκοτώσει το παιδί του ώστε να παραμείνει αυτός ο μόνος, αιώνιος, Μεταβαρόνος. Η ειρωνεία εδώ είναι ότι κομπάζει για την απώλεια κάθε ανθρώπινου χαρακτηριστικού και κάθε ανθρώπινης αδυναμίας, ενώ την ίδια στιγμή είναι παραδομένος σε ένα από τα ισχυρότερα ανθρώπινα πάθη, την αλαζονεία. Ο Ξέρξης, επίσης μέσα στην αλαζονεία του, καταστρέφει τους ελληνικούς ναούς και βρίσκει την τιμωρία από τους θεούς, μέσω του ελληνικού στρατού. Όλο αυτό μπορεί να κωδικοποιηθεί στην ακολουθία άτη, ύβρη, νέμεση, τίση, η οποία έχει τις ρίζες της στην Ιλιάδα του Ομήρου. Ο Ατσαλοκέφαλος όμως τιμωρείται από τον εγγονό του, μια που στο σύμπαν του Χοδορόφσκι δεν υπάρχουν θεοί, ή τουλάχιστον δεν υπάρχουν θεοί που να αλληλεπιδρούν με την ανθρώπινη πραγματικότητα, όπως συμβαίνει στην αρχαία τραγωδία. Ακούγονται μόνο πότε-πότε κάποια επιφωνήματα/επικλήσεις στον «Παλαιοχριστό» (ή «Βιοχριστό» όταν λέγεται από τα ρομπότ) και την «Παλαιοπαναγία».
Η αφήγηση στο κόμικ ξεκινά in medias res, δηλαδή όχι από την αρχή της χρονικής ακολουθίας των γεγονότων, όπως συμβαίνει επίσης στην Οδύσσεια του Ομήρου και στον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου, και ο αφηγητής (εδώ το ρομπότ Τόντο) κάνει αναδρομική αφήγηση σε γεγονότα που έχουν ήδη συμβεί. Αυτή η τεχνική δίνει τη δυνατότητα για παρεμβολές και επιβράδυνση, επιτείνοντας έτσι την αγωνία του Λόθαρ (και του αναγνώστη) για το τι θα ακολουθήσει.

Στην Ιφιγένεια εν Ταύροις, ο Ευριπίδης βάζει την ηρωίδα να μη σηκώνει στα χέρια της τον μικρό Ορέστη όταν αναχωρεί για την Αυλίδα, μια που πίστευε ότι θα γυρίσει σύντομα στο Άργος. Αυτό είναι ένα παράδειγμα προοικονομίας, το οποίο θέτει τις βάσεις για τη σκηνή της αναγνώρισης αργότερα, όταν τα δυο αδέρφια, μεγάλα πια, θα συναντηθούν και αρχικά δεν θα αναγνωρίσουν το ένα το άλλο. Στο Έπος των Μεταβαρόνων, αντίστοιχα, μαθαίνουμε ότι ο Ανώνυμος, ο πέμπτος και τελευταίος Μεταβαρόνος, έχει μια ουλή στο φρύδι, αλλά η σχετική εξιστόρηση από τον Τόντο συνεχώς αναβάλλεται, και προς το τέλος ο αναγνώστης καταλαβαίνει το λόγο: ο τρόπος με τον οποίο αποκτά αυτή την ουλή ο Ανώνυμος οδηγεί κατευθείαν στην αποκάλυψη ότι το ανόητο και άβουλο ρομπότ Λόθαρ είναι στην πραγματικότητα ο τρίτος Μεταβαρόνος, ο Ατσαλοκέφαλος. Πρόκειται για μια περίπτωση κατά την οποία ο ήρωας αναγνωρίζει όχι κάποιον άλλο, όπως στην περίπτωση της Ιφιγένειας και του Ορέστη, αλλά τον εαυτό του, όπως ο Οιδίποδας στο έργο Οιδίπους Τύραννος του Σοφοκλή. Και, όπως ακριβώς ο Οιδίποδας, κατακλύζεται από μεταμέλεια και επιχειρεί να αντισταθμίσει τις παλαιότερες φρικτές πράξεις του.
Και μια που αναφερθήκαμε στον Οιδίποδα, δεν πρέπει να ξεχάσουμε και τα θέματα της πατροκτονίας και της αιμομιξίας. Ο Οιδίποδας σκοτώνει τον πατέρα του χωρίς να ξέρει ποιος είναι, και παντρεύεται τη μητέρα του, επίσης χωρίς να ξέρει ποια είναι. Όταν το ανακαλύπτει, συντετριμμένος, αυτοτυφλώνεται. Στην περίπτωση των Μεταβαρόνων, η πατροκτονία προβάλλει εξαρχής ως παραδοσιακή και αναγκαία προϋπόθεση για την ανάληψη του τίτλου, ώστε να εξασφαλιστεί ότι κάθε γενιά θα είναι ισχυρότερη από την προηγούμενη. Η αιμομιξία, όμως, είναι και εδώ ακούσια: ο Άγκναρ κάνει έρωτα με το σώμα της γυναίκας του, της Όντα, χωρίς να ξέρει ότι στο σώμα της Όντα κατοικεί πλέον το πνεύμα της μητέρας του, της Ονοράτα. Όταν το ανακαλύπτει, εκτός εαυτού, προσπαθεί να σκοτώσει το παιδί του.

 

2.2. Σαίξπηρ

 
Αυτό το κομμάτι θα μπορούσε και να λείπει, μια που ο Σαίξπηρ πατάει κι ο ίδιος γερά πάνω στην παράδοση της αρχαίας τραγωδίας. Ήθελα, όμως, να κάνω μια ιδιαίτερη αναφορά στον Τίτο Ανδρόνικο.
Ο Τίτος Ανδρόνικος είναι το πρώτο έργο του Σαίξπηρ· δεν είναι από τα χαρακτηριστικά του έργα, και πιο πολύ ακολουθεί τη μόδα της εποχής, δηλαδή άφθονη δράση και πολύ αίμα, πράγματα που βρίσκουμε και στους Μεταβαρόνους, και μια πλοκή βασισμένη στην ιδέα της εκδίκησης. Ο πόθος για εκδίκηση είναι ένα από τα πιο βαθιά ανθρώπινα πάθη, και φυσικά οδηγεί στην αυτοδικία· είναι το ύστατο καταφύγιο του ανθρώπου που θέλει να δει, αλλά δεν βλέπει, το κακό να τιμωρείται. Ο Σαίξπηρ θέτει ανοιχτά το ερώτημα κατά πόσον, ή σε ποιο βαθμό, είναι σωστό κάτι τέτοιο, αλλά έχει την εξυπνάδα να μην προσπαθεί να το απαντήσει. Δείχνοντας, όμως, τα αποτελέσματα της μανίας για εκδίκηση πάνω στην ανθρώπινη ψυχοσύνθεση, υποβάλλει την άποψη ότι είναι μάλλον προτιμότερο να καταφεύγει κανείς στην ανθρωπιά και στο έλεος.
Το θέμα της εκδίκησης εισάγεται από την αρχή του έργου, όταν ο Τίτος, σαν απάντηση για το θάνατο των γιων του κατά τη διάρκεια του πολέμου ενάντια στους Γότθους, αποφασίζει να θυσιάσει στους θεούς τον μεγαλύτερο γιο της Ταμόρα, της αιχμάλωτης βασίλισσας των Γότθων. Ως αντίδραση, η Ταμόρα προστάζει τους άλλους δυο γιους της να βιάσουν την κόρη του Τίτου, την Λαβίνια. Ο Τίτος εκδικείται σκοτώνοντάς τους, κ.ο.κ. Όλο το έργο είναι μια αλληλουχία φόνων οι οποίοι διαπράττονται ως ανταπάντηση σε προηγούμενους φόνους.
Το Έπος των Μεταβαρόνων δεν είναι τόσο ακραίο, ούτε τόσο μονομανές, αλλά περιέχει κι αυτό μπόλικη εκδίκηση, μέσα από καταστάσεις που αφήνουν να διαφανεί γλαφυρά η τραγική διάσταση των ηρώων. Ο Όθων, ο πρώτος Μεταβαρόνος, κατά τη διάρκεια μιας επίθεσης από πειρατές, σκοτώνει ο ίδιος τον γιο του, τον Μπάρι, νομίζοντας, λόγω της ομίχλης, πως είναι εχθρός. Τότε είναι που δημιουργεί τα υπερόπλα του, γίνεται επαγγελματίας μισθοφόρος, και θεωρώντας τους πειρατές υπεύθυνους για το θάνατο του γιου του, τους επιτίθεται μόνος του και τους εξολοθρεύει, καταστρέφοντας κάπου εκατό χιλιάδες πειρατικά διαστημόπλοια, πράξη που οδηγεί το αυτοκρατορικό ζεύγος στο να του δώσει τον τίτλο του Μεταβαρόνου. Ο γιος του, ο Άγκναρ, που η συνωμοσία των μαγισσών Σάμπντα-Ουντ είχε οδηγήσει στο θάνατο της μητέρας του, παίρνει εκδίκηση επιτιθέμενος μόνος του στη βάση των μαγισσών. Ο Ατσαλοκέφαλος, μετά την αναγνώριση που προαναφέραμε, φεύγει για να βρει τον εγγονό του και να πάρει εκδίκηση για την ήττα που υπέστη στη μονομαχία με την κόρη του, ενώ η οργισμένη Αγκόρα, με μόνιμη επωδό τη φράση «νίκη ή θάνατος» και με ριζωμένη μέσα της της πεποίθηση ότι «ο έρωτας είναι ο μεγαλύτερος εχθρός του πολεμιστή», για να εκδικηθεί για τις προσβολές που δέχτηκε, πετσοκόβει ολόκληρη την αυτοκρατορική αυλή και την αυτοκρατορική φρουρά. Ο κύκλος του αίματος και της εκδίκησης κλείνει με τον Ανώνυμο.

 

2.3. Περιμένοντας τον Γκοντό

 
Αυτό ήταν το πρώτο πράγμα που μου ήρθε στο νου διαβάζοντας το Έπος των Μεταβαρόνων. Το ρομποτικό δίδυμο που ευθύνεται για τη ροή της εξιστόρησης, ο αφηγητής Τόντο και ο ακροατής Λόθαρ, εκτός από το να κάνουν (για χάρη μας) αναδρομή στην ιστορία της δυναστείας των Μεταβαρόνων, κάθε μέρα φροντίζουν το μεταβαρονικό διαστημόπλοιο ώστε να είναι τα πάντα έτοιμα για την επιστροφή του Ανώνυμου, ο οποίος λείπει σε κάποια αποστολή. Και κάθε μέρα εκείνος δεν έρχεται. Όπως ακριβώς ο Βλαντιμίρ και ο Εστραγκόν, στο θεατρικό έργο Περιμένοντας τον Γκοντό του Σάμιουελ Μπέκετ, κάθε μέρα κάθονται σε ένα συγκεκριμένο μέρος και περιμένουν την άφιξη του Γκοντό, αλλά εκείνος ποτέ δεν έρχεται. Οι ομοιότητες όμως σταματούν κάπου εδώ, γιατί, κάποια στιγμή, και με αρκετή καθυστέρηση, συμβαίνει το αδιανόητο: ο Ανώνυμος Μεταβαρόνος έρχεται, και μάλιστα ο ερχομός του είναι, τελικά, και παρά τη μεγάλη προσμονή, τόσο απρόσμενος, ώστε τα ρομπότ νομίζουν πως είναι κάποιος εχθρός και εξαπολύουν εναντίον του ένα ολογραφικό ομοίωμα του Μεταβαρόνου για να υπερασπιστεί το διαστημόπλοιό τους. Οι εκπλήξεις, όμως, συνεχίζονται, καθώς ο Ανώνυμος έχει επιστρέψει με σκοπό να καταστρέψει και το διαστημόπλοιο (τη μυστική του βάση) και τα ρομπότ. Ο Τόντο, όμως, παρότι ρομπότ, δεν θέλει να πεθάνει, κι έτσι, τη στιγμή της έκρηξης, κάνει ένα άλμα στο υπερδιάστημα και μεταφέρεται μαζί με τον Λόθαρ σε έναν άλλο γαλαξία. Και σταματώ εδώ, γιατί δεν θέλω να φανερώσω τα απίστευτα που συμβαίνουν.

 
2.4. Dune

 
Όπως είπαμε και στον πρόλογο, στα τέλη της δεκαετίας του ’70 ο Χοδορόφσκι είχε συνεργαστεί με τον Μέμπιους με σκοπό να κάνουν μια κινηματογραφική μεταφορά του Dune του Φρανκ Χέρμπερτ. Ήταν ένα πολύ φιλόδοξο σχέδιο, στο οποίο είχαν εμπλακεί μεγαθήρια, όπως ο Όρσον Γουέλς, ο Σαλβαδόρ Νταλί και οι Πινκ Φλόιντ. Εκείνο το σχέδιο ναυάγησε. (Λίγο αργότερα, το 1984, έκανε τη δική του μεταφορά του Dune ο Ντέιβιντ Λιντς, με ανάμικτες κριτικές ― εμένα πάντως μου άρεσε.) Αυτή η συνεργασία, όμως, και το καλλιτεχνικό όραμα που είχαν μοιραστεί, τους οδήγησε στη δημιουργία του κόμικ Ινκάλ, όπου υπάρχει και η πρώτη εμφάνιση του Ανώνυμου Μεταβαρόνου. Στο Ινκάλ και στο Έπος των Μεταβαρόνων υπάρχουν πολλά στοιχεία από το Ντιουν: για παράδειγμα, η μυστική ουσία που κατέχουν οι Κάστακα και που βρίσκεται μόνο στον πλανήτη τους είναι παραπομπή στο μπαχάρι που υπάρχει μόνο στον πλανήτη Ντιουν, οι μάγισσες Σάμπντα-Ουντ είναι βασισμένες στις ιέρειες Μπένε Τζέσεριτ, ενώ η εκπαίδευση στην αντοχή στον πόνο από την οποία περνούν σε μικρή ηλικία οι γιοι των Μεταβαρόνων βασίζεται επίσης στο Ντιουν, μόνο που εκεί είναι στο μυαλό («ο πόνος είναι ο φονιάς του νου»), ενώ εδώ είναι πραγματικός: το μέλος του σώματος που υφίσταται τον πόνο καταστρέφεται κατά τη διαδικασία αυτή, και το αποτέλεσμα κάθε φορά είναι ένα βιονικό προσθετικό μέλος.

Το αποτυχημένο εκείνο σχέδιο, λοιπόν, άφησε πολύ γόνιμα κατάλοιπα, πέρα από τη δημιουργία του Ινκάλ, και αργότερα των Μεταβαρόνων. Η ομάδα που σχεδίαζε τα εφέ για την ταινία εφάρμοσε κάποια από τα σχέδιά της στο πρώτο Alien του Ρίντλεϊ Σκοτ, ενώ ο ίδιος ο Μέμπιους (κατά κόσμον Ζαν Ζιρό) συμμετείχε στην παραγωγή του Άλιεν, αλλά και του 5ου στοιχείου, του Λικ Μπεσόν.

 
2.5. Πίντσον, Ντικ και Πόλεμος των Άστρων

 
Πίντσον; Ποιος Πίντσον; Τι σχέση μπορεί να έχει ο Πίντσον με μια εικονογραφημένη διαστημική επική τραγωδία; Έχει την ίδια σχέση που έχει με το σύνολο της ανθρώπινης εμπειρίας, και που συνοψίζεται στην εξής φράση: «Όλα μου θυμίζουν Πίντσον».
Το πρώτο πράγμα που μου έκανε εντύπωση όταν διάβασα για πρώτη φορά το Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας, κάπου στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ήταν η εναλλαγή κωμικού και τραγικού, η παρεμβολή αστείων επεισοδίων σε μια κατά τα άλλα βαριά, δύσκολη και συγκλονιστική αφήγηση. Αυτό εδώ επιτυγχάνεται με τα δύο ρομπότ, τον Τόντο και τον Λόθαρ, τα οποία κατ’ αυτή την έννοια θυμίζουν έντονα τον R2D2 και τον C3P0 στον Πόλεμο των Άστρων του Τζορτζ Λούκας. Ο Τόντο, όπως ο R2D2, είναι ο γνώστης, ο έμπειρος, ο σοβαρός, ενώ ο Λόθαρ, όπως ο C3P0, είναι ο αδέξιος, ο χαζούλης, ο ευσυγκίνητος. Ναι, ευσυγκίνητος, καθώς και τα δυο αυτά ρομπότ (ο Λόθαρ και ο C3P0) μοιάζουν πιο ανθρώπινα στις αντιδράσεις τους από τους παρτενέρ τους, κι αυτό αντικατοπτρίζεται και στην εξωτερική τους όψη, η οποία, διόλου τυχαία, είναι ανθρωπομορφική. Ο R2D2 συχνά κοροϊδεύει τον C3P0, ενώ ο Τόντο λούζει με ευφάνταστα και προσβλητικά κοσμητικά επίθετα τον Λόθαρ κάθε φορά που εκείνος τον διακόπτει με τα ενθουσιώδη του σχόλια ή συγκλονίζεται από την αγωνία ανυπομονώντας να ακούσει τη συνέχεια της ιστορίας των Μεταβαρόνων. Και ευτυχώς που υπάρχει αυτό το κωμικό ρομποτικό ντουέτο, γιατί αλλιώς ο μελοδραματισμός θα έπνιγε την ιστορία. Όπως ακριβώς το Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας θα ήταν ίσως ένα αφόρητα βαρύ και καταθλιπτικό βιβλίο αν δεν είχε τόσες κωμικές παρεμβολές. Επιπλέον, τότε ο Πίντσον θα έχανε την ευκαιρία να χτυπήσει τον αναγνώστη του σαν χταπόδι, μια από τη μια, μια από την άλλη. Από την υψηλή ποίηση, στη σαχλή κωμωδία. Από τη βαθιά ενατένιση της ανθρώπινης κατάστασης, στην απόλυτη γελοιοποίηση. Από το κλάμα στο γέλιο και από το γέλιο στη φρίκη. Ανελέητα.
Ο Χοδορόφσκι έχει γράψει ότι στο Ινκάλ έχει επηρεαστεί πολύ από τη γραφή του Φίλιπ Ντικ. Αυτή η επίδραση φαίνεται και στο Έπος των Μεταβαρόνων, όπου στους εξουσιαστικούς κύκλους κυριαρχεί η ίντριγκα, διαρκώς εξυφαίνονται συνωμοσίες, οι άνθρωποι γίνονται εν αγνοία τους πιόνια, και τίποτε δεν είναι όπως φαίνεται. Να κι άλλη μια σύνδεση με τον Πίντσον, λοιπόν. Επίσης, ο κεντρικός χαρακτήρας στο Ινκάλ, ο Τζον Ντιφούλ, είναι μια προσωποποίηση της κάρτας Ταρό «Ο Τρελός» (The Fool), και εδώ κάθε γνώστης του έργου του Πίντσον σίγουρα θα αναφωνήσει «Ταϊρόν Σλόθροπ», μια που ο πρωταγωνιστής στο Ουράνιο Τόξο της Βαρύτητας είναι μια παρόμοια φιγούρα με τον Τζον Ντιφούλ: ένας κοινός θνητός που άθελά του μπλέκει σε μια απίστευτη συνωμοσία και βρίσκεται κυνηγημένος μέσα σε έναν κυκεώνα περιπετειών που διαδέχονται η μία την άλλη με καταιγιστικό ρυθμό. Επίσης υπάρχει κι ένα πουλί που μιλάει, κάτι που εμένα τουλάχιστον μου θύμισε κατευθείαν το Αγγλικό Σοφό Σκυλί από το Μέισον και Ντίξον, και τον Πάγκναξ, τον πιστό σύντροφο των Φίλων της Τύχης από το Ενάντια στη Μέρα. (Και ας μην ξεχνάμε και τη μηχανική πάπια στο Μέισον και Ντίξον, η οποία επίσης μιλάει.) Άλλωστε, σε μια κριτική του Έπους των Μεταβαρόνων, αναφέρεται ότι «υπάρχει κυριολεκτικά μια καινούργια και τρελή ιδέα σε κάθε σελίδα»· όπως ακριβώς και στον Ντικ· όπως ακριβώς και στον Πίντσον.

 
Επίλογος

 
Η κάστα των Μεταβαρόνων δημιουργήθηκε μέσα από τον πόνο της απώλειας. Για να εκδικηθούν, αλλά και για να αντέξουν τον πόνο, επιδίωξαν να γίνουν οι τέλειοι πολεμιστές, που σημαίνει πως έπρεπε να εξαλείψουν από μέσα τους το ανθρώπινο συναίσθημα, το οποίο θεωρείται αδυναμία. Παρ’ όλα αυτά, το ανθρώπινο συναίσθημα πάντα έβρισκε τον τρόπο να θεριέψει μέσα τους, ακόμη κι όταν έφτασαν στο σημείο να γίνουν σχεδόν μηχανές για να αποστασιοποιηθούν από αυτό. Σαν απόδειξη, ο τελευταίος Μεταβαρόνος, ο Ανώνυμος, απαρνείται την παράδοση που έχει δημιουργηθεί τις τελευταίες τέσσερις γενιές, και επιστρέφει θεαματικά στην ανθρωπιά. Κατ’ αυτή την έννοια, η βαθιά και γεμάτη ανατροπές αφήγηση του Αλεχάντρο Χοδορόφσκι και τα δυναμικά και εκφραστικά σκίτσα του Χουάν Χιμένες είναι μια επαναβεβαίωση της ανθρωπιάς. Κάτι που αναπόφευκτα μας πηγαίνει και πάλι στο έργο του Τόμας Πίντσον, όπου οι άνθρωποι είναι έρμαια ανεξέλεγκτων δυνάμεων που στοχεύουν στη φθορά, παρ’ όλα αυτά όμως κατορθώνουν να ζουν, από λίγο κάθε μέρα, πράγμα που φαίνεται, πάνω απ’ όλα, στο γεγονός ότι ακόμη και στις χειρότερες, στις πιο εφιαλτικές, συνθήκες, μπορούν και ερωτεύονται.

 
Ο Χοδορόφσκι λέει: «Ο έρωτας πάντα θριαμβεύει απέναντι στο θάνατο».

 
Ο Πίντσον λέει: «Είναι ερωτευμένοι. Γάμα τον τον πόλεμο».